Fedora дээр ажилладаг хэдэн командууд.

Ихэнх командууд нь линуксын нийтлэг (зарим нь unix болон өөр бусад үйлдлийн систем дээр ч ажиллах) командууд учир линукс болон линуксын тархацууд дээр ажиллах байх. Гэхдээ би зөвхөн fedora дээр хэрэглэдэг болохоор бусад систем дээр ажиллана гэж амлахгүй.
Санамж: su -c 'команд' гэсэн бичлэг байвал уг команд нь privileged хэрэглэгчийн эрхээр л ажиллах команд гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл root хэрэглэгчийн эрхээр ажиллуулж байна. Энэ үед мэдээж root-ийн нууц үгийг асууна. Хэрэв та root хэрэглэгчийнхээ shell-ийг ашиглаж байгаа бол su -c '. . .' гэсэн хэсгийг нь хасаад зөвхөн командаа бичээд ашиглаж болно.

Терминал дээр "Оддын дайн"-ыг үзэх:
telnet towel.blinkenlights.nl
. . . enter дээр дарна

Өөр хэрэглэгчийн shell-ийг ачааллах:
su "хэрэглэгчийн нэр"
жишээ нь:
su OL
Хэрэв орчны хувьсагчийг нь цуг ачааллах бол:
su - OL
Root хэрэгчийн shell-ийг ачааллах бол нэрийг нь бичихгүй байж болно.

Командыг өөр хэрэглэгчийн эрхээр ажиллуулах:
Хэрэглэгчийн нэрийг бичэхгүй бол root эрхээр ажиллана.
su -c "команд"
жишээ нь:
su -c 'init 0'

Пакеж суулгах:
su -c 'yum install пакежийн нэр'
жишээ нь:
su -c 'yum install firefox'
Password: Root-ийн нууц үг.

Ажиллаж байгаа процессуудыг харах:
ps -A

Hard disk-ний зайг харах:
df

Memory хэрэглээг харах:
free

CPU-ний мэдээллийг харах:
cat /proc/cpuinfo

Сүлжээний картны мэдээллийг харах:
IP хаяг, subnetmask, mac хаяг гэх мэт мэдээлэл харагдана.
su -c 'ifconfig'
Password:

Процессыг ажиллахгүй болгох:
ps -9 "процессийн нэр"
эсвэл
ps -9 "процессийн ID"
Жишээ нь:
ps -9 firefox

Сүлжээний ачааллыг шалгах:
su -c 'tcpdump'
Хэрэв ssh-ийн traffic-ийг шалгах гүй бол:
su -c 'tcpdump not port 22'

Файлыг кодлох:
gpg -c "файлын нэр"
Enter passphrase:
Repeat passphrase:
Жишээ нь:
gpg -c 'testFile.txt'

Файлын кодыг нь тайлах:
gpg "кодлогдсон файлын нэр"
Жишээ нь:
gpg testFile.txt.gpg

Веб хуудсыг татаж авах:
wget "URL"
Жишээ нь:
wget http://otgonlkhagva.blogspot.com/

Сүлжээний картыг хаяглах:
ifconfig "картын нэр" "ip хаяг" netmask "маск"
Жишээ нь:
ifconfig eth0 10.200.97.188 netmask 255.255.255.0

Default gateway тохируулах:
route add default gw "ip хаяг" "сүлжээний карт"
Жишээ нь:
route add default gw 10.200.97.1 eth0

DNS-ийг зааж өгөх:
su -c 'echo "nameserver "ip хаяг"" > /etc/resolv.conf'
жишээ нь:
su -c 'echo "nameserver 203.34.37.3" > /etc/resolv.conf'
Password:

IP хаяг блоклох:
su -c 'iptables -I INPUT -s "ip хаяг" -j DROP'
Жишээ нь:
su -c 'iptables -I INPUT -s 66.102.7.191 -j DROP'

mac хаягаа өөрчлөх:
su -c 'ifconfig "сүлжээний карт" hw "Сүлжээнд ашигдах технологи(Ethernet,Token ring...)" "mac хаяг" down'
su -c 'ifup "сүлжээний карт"'
Жишээ нь:
su -c 'ifconfig eth0 hw ether 00:1C:23:91:7E:48 down'
su -c 'ifup eth0'
Буцааж засах:
su -c 'ifconfig "Сүлжээний карт" hw ether "Анхы mac хаяг" down'
su -c 'ifup "Сүлжээний карт"'

arp хүснэгтийг харах:
arp -a

arp хүснэгтэд бичлэг оруулах:
arp spoofing дайралт хийх үед arp хүснэгт өөрчлөгддөг учир. Зарим бичлэгийг нь өөрөө тохируулж болох юм.
su -c 'arp -s "ip хаяг" "mac хаяг"'
Жишээ нь:
su -c 'arp -s 10.200.97.1 00:30:4f:56:3a:5d'

selinux-ийг permissive горимд оруулах:
su -c 'echo 0 > /selinux/enforce'
Password:

selinux-ийг enforce горимд оруулах:
su -c 'echo 1 > /selinux/enforce'
Password:

Сайн хүн болох гэсэн чинь.

Сайн хүн болох гээд fedora 10-ийн i386 платформд зориулсан dvd iso файлыг www.mnfedora.org-ийн сервер дээр нь тавьсан чинь хүмүүс ч овоо татаад байх шиг байна. Тэгсэн чинь байрлаж байгаа сүлжээнийхээ гадагшаа гардаг 10Mbit зурвасын өргөнийг upload хийх замаар дүүргэлт үүсгээд байна гэсэн шалтгаанаар системийн админ нь серверийн маань сүлжээг салгасан байна. Би угаасаа ийм их хэмжээний зурвасын өргөн ашиглана гэсэн зөвшөөрөл аваагүй байсан болохоор системийн тогтвортой байдлыг хангах үүрэгтэй тэр хүний зөвөлдөө. Ингээд серверээ буцаагаад ажилд оруулахын тулд нөгөө iso файлаа татах боломжгүй болгочихлоо. Хэрэв уг файлыг татаж авч байгаад бүрэн татаж авч чадаагүй хүн байвал түмэнтээ хүлцэл өчье.

file system-ийн read-only төлөв

Server дээрх fedora 9-ийг upgrade хийж fedora 10 болгосон чинь filesystem нь read-only төлөвт ороод root эрхээр орсон хэрнээ юу ч хийж болохгүй болчихдог байна шүү. Миний ойлгосноор upgrade хийх үед csci hard disc-нээс шалтгаалаад bug гарсан бололтой юм. Андын тусламжтайгаар энэ асуудлын учрыг нэг юм оллоо. Энэ асуудлыг шийдэхдээ:

1. Rescue горимд орно.
2. Volume group-үүдийг шалгана. "lvm vgscan" командыг ашиглан шалгаж болно.
3. Volume group-үүдийг идэвхижүүлнэ. "lvm vgchange -ay" командыг ашиглан идэвхижүүлж болно.
   
4. Файл системээ шалгана. "fsck -ay" командыг ашиглан шалгаж болно. Энэ команд нь файл системийн алдааг шалгаж засах боломжтой алдаагаа засварладаг. Гэхдээ энэ команд нь унтраагаад асаах үед автоматаар хийгдэж байсан учир volume group-үүдийг идэвхижүүлээд restart хийхэд уг команд ажиллана.
   

энд дараад дэлгэрэнгүй мэдээлэл авч болно.

Блог дээрээ хэдэн gadget нэмлээ.

Аль хэдийнээс нэг эвтэйхэн цаг олоод блог дээрээ тавина гэж бодож байсан юм тэгээд www.blogger.com-ийн gadget-үүдийг нэлээн ухаж байгаад nabby цаг л эвтэйхэн санагдаад блог дээрээ нэмчихлээ. Цаг хайх зуур хэдэн эвтэйхэн gadget-үүд байхаар нь бас сонирхоод нэмчихлээ. Тухайлбал:

• NABBY SVG analog Clock. Хамгийн эвтэйхэн харагдсан цаг.
• Blog List. Зочилдог блогийнхоо жагсаалтыг үүсгэхэд амар болгодог юм байна лээ.
• Locate IP Address. Зочлогсдын байршлийг IP хаягаар нь тодорхойлдог юм билээ.
  
• Vline - test szybkości łącza. Зочны upload болон download хийх хурдыг шалгадаг юм байна лээ (http://test.vline.pl/-ийн сервер-ийг ашиглан шалгадаг). Гэхдээ мэдээж олон дахин хэмжилт авах хэрэгтэй ба 217.76.112.124 хаяган дээр байгаа сервер лүү upload хийх болон download хийх хурдыг л шалгаж байгаа болохоор өөр сервертэй арай өөр хурдаар холбогдож болох талтай гэдэг нь ойлгомжтой. Гэхдээ хэмжилтийн үр дүн нь үнэн рүү нэлээд төхөж очих байхаа гэж бодож байна. Мөн бас энүүгээр хэмжилт аваад интернэтэд холбогдож байгаа технологиосоо хамаараад хурд хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг үзвэл зүгээр юм шиг санагдсан. Тухайлбал ADSL ашиглан холбогдож байгаа бол download хийх хурд upload хийх хурдаас хэр их үлүү байна гэдгийг харж болох юм.
  
• IPv4 Exhaustion Counter. 2008 оны 9-р сард Internet Assigned Numbers Authority(IANA) IPv4-ийн хаяг тараахыг хязгаарладаг босгоо сунгаж үлдсэн 5-н "/8" prefix -тэй блокуудыг тараахыг RIR(Regional Internet Registry)-үүдэд зөвшөөрсөн. Гэтэл тэдгээр нь тун удахгүй тараагдаж дуусах юм шиг байна. Гагц хүү энэ хурдаар хэзээ тараагдаж дуусахыг нь ойролцоогоор тооцоолж гаргадаг энэ srcipt-ийг Takashi Arano гэдэг хүн бичсэн юм байна лээ.
• Pop. Counter - World. Дэлхийн хүн амын тоог үзүүлдэг gadget.
• Google Calendar. Google-ийн хуанли эвтэйхэн харагдаад байгаан.
• FEEDJIT. Миний блогоор зочлогсод хэзээ хаанаас холбогдсныг нь үзүүлдэг юм байна лээ. Мөн бас энэ gadget-ийг байрлуулсан блогуудаар зочлогсдыг нь тоолж хотдоо хамгийн уншигчидтай блогуудыг нь жагсааж харуулдаг юм билээ.
  

Гадаадад гарах гэж байна уу?

Нэг өдөр манай сургууль дээр япон улсад ажиллах сонирхолтой оюутнуудад зориулсан ажлын ярилцлага болдог юм байна. Энэ ярилцлага болсон шалтгаан нь гэвэл япон улсын мэдээллийн технологийн чиглэлээр сурч төгссөн оюутнуудын дийлэнх хувь нь үйлдвэрт ажилд орохоос зайлс хийх хандлагатай байдаг бөгөөд үйлдвэрийн мэдээллийн технологийн хэлтэст нь сайн боловсон хүчнээр дутагдалтай байдаг байна. Энэ шалтгаанаас үүдэн япон улсын үйлдвэрүүд нь хөгжил буурай орнуудын оюутнуудад гайгүй нөхцөл амлах замаар сайн боловсон хүчнийг шалгаруулж авах сонирхолтой байдаг юм байна.
Манай сургууль дээр "t-rad" group (www.trad.co.uk сайтаас дэлгэрэнгүй мэдээлэл авч болно)-ийн төлөөлөгчид ирсэн бөгөөд амалсан нөхцөл нь гэвэл японд очих зардлыг нь даана, очсон хойно нь 2-3 жил сургалтанд хамруулна. Энэ хугцаанд тэнд амьдрах нийгмийн зардлыг нь төлнө гэж байна. Харин нэгэнт очоод ажиллаж эхэлсэн бол доод тал нь 5 жил ажиллах гэрээ хийнэ гэж байна. Ерөн хоёрдугаар түвшний япон хэлний мэдлэгтэй, голч оноо нь гайгүй суралцдаг, жаахан хөдөлмөрч бол аваад явчихана гэж байна. Ингээд доод тал нь долоон жил амьдрах нөхцлөөр япон явж болох нь байна.
Дараа нь харин америкт ногоон кардтайгаар амьдардаг нэг ах веб сайтын тухай хичээл заалгана гэж манай сургууль дээр явж байдаг юм байна. Мань хэд жаал хууч хөөрвөө. Ярьж байгаагаар нь хууль ёсоор америкт ажиллаж амьдрах боломж байдаг гэнэ. Яаж вэ гэхээр америкийн аль нэг их дээд сургуулиудын урилгыг интернэтээр захиалаад (үнтэй байх нь хамаагүй) түүгээрээ визээ гаргуулна. Тэгээд америкт очсон хойноо аль нэг хэлний курст очоод визээ шилжүүлчихэнэ. Ингээд америкт хууль ёсоор оршин суух боломжтой болдог бололтой юм.
Ингээд бодохоор хүсвэл гадаадад гарах олон л нүх сүв харагдаж байна. Гэхдээ монголд амьдрах нөхцөл үнэхээр байхгүй байна гэжүү дээ? Монголд төрсөн нь азгүй явдал гэжүү? Би лав хувьдаа тэгэж бодохгүй байна. Монголд амьдрахад асуудал их бий нь үнэн гэхдээ бүр хүн амьдрах боломжгүй газарч биш байх. Би лав хувьдаа харийн нутагт гарч амьдрахыг тэр болгон эрмэлздэггүй.

Цаг барих нь өөрийгөө үнлүүлэхийн үндэс

Хүн болгон л цаг барих нь ач холбогдолтой гэдгийг мэдэх байх гэхдээ хэрэгжүүлэхдээ зарим нь арай өөрөөр хийгээд байх шиг харагдах юм. Би ч учиргүй цаг бариад байдаг хүн биш л дээ гэхдээ заримдаа үнэхээр цаг барихын төлөө хичээдэг. Түрүүн “Яаж хийхээ мэдэхгүй ч чадна гэдэгтээ итгэ” гэдэг сэдэв дээр ярьсан зургаан давхар барилгын дотоод сүлжээний ажил дээр ажиллаж байх үедээ нэг сайн хийж чадсан юм маань гэвэл цаг барих байлаа. 9-н цагт уулзана гэсэн л бол 9:00 гэхэд уулзах газраа гозойж байлаа. Учир нь би нэлээдгүй газар алхаж очдог байсан болохоор тооцоолсон цагаас 0-5 минутаар л зөрж очино. Энэ цагийн алдагдлаа арилгахын тулд болзсон цагаас 5-н минутын өмнө очино гэж тооцоолж алхаж эхэлдэг байв. Үүний үр дүнд л цалингаа авах гээд зогсож байхад үйлчлүүлэгч маань “Цаг барина гэдэг бол амжилтын үндэс” гэж хэлээд дахиад нэг дөрвөн давхар барилгад дотоод сүлжээг нь засварлах ажил байна хийгээд өгөөч гэж хэлж байсныг нь бодохоор өөрөөрөө жаахан ч гэсэн бахархаж билээ.

Өөрийн оролдлого л хамгийн сайн сургалт юмуу даа.

Би нэг хэсэг дуудлагаар хүмүүсийн компьютерыг янзалдаг ажил хийж жаахан ч гэсэн хоолны мөнгөө олвоо. Тэгтэл нэлээд олон хүнээс “Чи яаж энэ бүхнийг мэдэж авсан юм бэ? Сургалтанд суусан юм уу? Надад заагаад өгөөч” гэсэн хэдэн үгсийг байнга давтан сонсох болж. Би дандаа “өөрийн учир утгагүй оролдогуудаараа л сурсан” гэж хариулдаг юм. Уг нь бол би ч нэг их мундаг хүн бишдээ. Тэдний тэгэж хэлж байгаа нь үнэндээ миний мундаг, мундаг бишэд байгаа юм биш тэд өөрсдөө энэ чиглэлээр оролдлого бага хийсэнд л байгаа юм гэж бодогдох юм. Энэ жишээгээрээ би юу хэлэх гээд байна вэ гэвэл хүн өөрөө би чадна, би сурна, би хийнэ гэсэн байдлаар асуудалд хандаж байнга оролдлого хийгээд байвал хэн ч байсан юуг ч тодорхой хугацаа зарсны дараа сурч бүтээж чадах л болно гэж хэлэх гээд оролдоод байгаа юм (Би өөрөө асуудалд ингэж ханддаг мундаг хүн гэсэн үг биш юм шүү. Хүн ярьж байгаа шигээ байх ёстой мэт боловч заавал тийм байх албагүй шүү дээ. Гэхдээ би тийм байхын төлөө чадах чинээгээрээ л хичээдэг).
Ийм төрлийн өөр жишээ гэвэл нэг өдөр манай нэг найз өөрт нь тулгарсан асуудлаа хэрхэн шийдэх талаар надаас асуудаг юм байна. Уг нь би түүнийг нь сохор азаар маш сайн мэддэг байж таарч гэхдээ би тэр үед өөрт тулгарсан ойлгомжгүй асуудлаа шийдхийг оролдож гүүглийн хайлтын утгуудыг нэг бүрчлэн ухаж түнхэж байсан болохоор асуусан асуултанд нь анхаарал тавьсангүй. Энэ байдал нэлээд удаан үргэлжилсэн тул нөгөө найз маань нэлээн дургүйцлээ илэрхийлж байгаа харагдана. Энэ байдлыг нэг талаас нь харвал би ч жаахан мэддэг юмаа хэлээд өгчихдөггүй нэлээд муу хүн бололтой юм. Нөгөө талаас харвал хүнд өөрт нь интернэтээс хайх зэрэг асуудлаа шийдэх өргөн олон боломж байхад заавал хэн нэгэн нь сайхан тайлбарлаад өгөхийг хүлээн бухимдах нь зөв эсэхэд эргэлзэх л юм. Хүн асуулт асуухад нь хэрвээ мэддэг бол гялс тайлбарлаад өгөх нь зөв байх. Эсвэл магадгүй өөрийн оролдлогоороо хариултыг нь олог гэж орхих нь илүү зөв ч юм шиг. Ямартай ч миний нэлээд сонгодог сонголт бол хариултыг нь мэддэг асуултандаа хариулалгүй орхих явдал юм даа (харамсалтай нь хариултыг нь мэдэхгүй байх нь их юм даа).